Вёска Квасоўка ў першы дзень вайны была схільная нямецкай бамбардзіроўцы. Па ўспамінах Левонца В. А., гэты жах пачаўся ў 3-5 гадзін раніцы 22 чэрвеня 1941 года. У 40-ые гады не было электрычнасці і радыё. Аб навінах даведваліся, калі хто-небудзь з вяскоўцаў ездзіў у Гродна. Але аб пачатку вайны ўсе пазналі адразу. Уся вёска здрыганулася ад гучных гукаў самалётаў, якія ляцелі вельмі нізка. Ад бомбавых удараў. Усе адразу зразумелі, што пачалася вайна з гітлераўскай Нямеччынай. А ўжо ў сераду 25 чэрвеня немцы акупавалі тэрыторыю вёскі. У памяшканні школы была размешчана нямецкая камендатура.
Квасоўская школа да вайны
На будынку касцёла пастаянна назіраў за наваколлем нямецкі снайпер.
З вёскі на фронт пайшло 5 чалавек: Дзюрдзь І. А., Бык Ч.І., Занкоўскі М.П., Шота С.А., Шота І.Г. Першыя тры прапалі без вестак. Вялікая колькасць людзей было сагнана ў Нямеччыну. Сярод іх: Рагоўскі У.І., Хлістоўскі С.І. і іншыя. Моладзь Квасоўкі і іншых вёсак ўваходзіла ў антыфашысцкія арганізацыі, якія былі створаны ў вёсках Рудавіца, Дарашэвічы, Віцькі.
У нашай вёсцы быў створаны партызанскі атрад, хоць у самой Квасоўке партызан не было. У партызаны ішлі людзі з бліжэйшых вёсак. З вёскі Дарашэвічы былі Юшкевіч А.А., Жукоўскі І.М.
Партызаны часта наведвалі Квасоўку, распытвалі жыхароў пра немцаў. Акрамя іх прыходзілі і марадзёры, якія забіралі ў жыхароў ежу і вопратку. Паміж імі і партызанамі былі сваркі. Вельмі важна і тое, што ніхто з жыхароў Квасоўкі не выдаў Радзіму, хоць за дапамогу партызанам гітлераўцы адразу вялі на расстрэл.
Летам 1944 года 719-ы стралковы полк, узаемадзейнічаючы з 609-м і 364-м паліцамі дывізіі, працягваў настойліва выбіваць суперніка з населеных пунктаў Гродзенскага раёна. Зацятыя баі вяліся за вёскі Сухая Даліна, Дзекалавічы, Дарашэвічы, Горны і іншыя. Агнявую падтрымку пяхотнікам аказвалі артылерысты і мінамётчыкі палкоўніка Турянскага, маёра Галіча, капітана Дрыгайло, Дабравольскага, Серабракова, Шкатава. Душачы агнявыя кропкі праціўніка, яны забяспечылі прасоўванне наперад. Аб мужнасці воінаў дывізіі добра вядома іх таварышам па зброі.
Сямнаццатага ліпеня два стралковых батальёна 609-га палка пад камандаваннем Валянціна Фаціна і Аляксандра Навічкова настойліва прабіваліся да ракі Свіслач і амаль дасягнулі яе. Аднак немцы распачалі адчайныя спробы разграміць іх, а рэшткі адкінуць за Нёман. Пятнаццаць контратак, падтрымоўваных артылерыяй, танкамі і авіяцыяй, абрынуліся тады на нашых воінаў, але ўсе яны былі адбітыя з вялікімі для ворага стратамі. А калі праціўнік быў абяскроўлены, наша пяхота перайшла ў наступ і адкінула Фаціна, герой баёў за Магілёў, узяўшы са сваім батальёнам у палон штаб 12-й пяхотнай гітлераўскай дывізіі. За дасканалыя гераічныя подзвігі капітан В.В. Фаціна быў удастоены звання Героя Савецкага Саюза.
Валянцін Васільевіч Фацін
Герой Савецкага Саюза
У баях на подступах да ракі Свіслач падчас адлюстравання контратак немцаў цяжка параніла камандзіра кулямётнага разліку 2-га батальёна 718-га палка малодшага сяржанта Госцева і зараджалага Рабашева. Кулямёт замоўк. Падносчык патронаў радавы Чабан кінуўся да яго. Атака гітлераўцаў захлынулася. У в.Свіслач старшына Жылаў і чырвонаармеец Сарокін ахоўвалі сцяг палка. На вёску наляцелі варожыя самалёты. Пры выбуху бомбы Жылаў быў цяжка паранены, а Сарокін кантужаны. Дом загарэўся. Нягледзячы на кантузію, Леанід Сарокін выбраўся з-пад падпаленнага бярвення і выратаваў сцяг.
У баі на рацэ Нёман смеласць і знаходлівасць праявіў малады афіцэр 2-га батальёна 718-га стралковага палка Уладзіслаў Плотнікаў. Калі невялікая група байцоў, якой ён камандаваў, нарвалася на варожую засаду, ён асабіста закідаў немцаў гранатамі і знішчыў.
Вялікая была роля палітработнікаў у гэтых жорсткіх баях. Яны не толькі падтрымлівалі высокі патрыятычны дух салдат, але і асабістым прыкладам захаплялі іх на гераічныя подзвігі.
Бой у в. Дарашэвічы. Дзве стралковыя роты батальёна - старшага лейтэнанта Аўдзеева і лейтэнанта Турнаева - вядучы наступ, выбілі праціўніка з двух траншаў і сталі прасоўвацца далей. Нечакана немцы кінулі супраць іх танкі і самаходкі, якія сталі абыходзіць падраздзялення з флангаў. Стварылася пагроза акружэння. Будучы на адкрытай мясцовасці, нашы байцы завагаліся і сталі адступаць. Сведкамі такой крытычнай сітуацыі сталі тады парторг батальёна Мікалай Івашчанка і А. Бычкоўскі, былы камсорг батальёна 718-га стралковага палка.
У той час яны былі за некалькі дзесяткаў метраў ззаду сваіх рот. Не раздумваючы, кінуліся насустрач з воклічамі: «Стой!», «Кладзіся!», «Ні кроку назад!» - спынілі што бягуць. А затым, наладзіўшы баявы парадак, ім удалося адбіць варожую контратаку. Немцы былі паваленыя і беглі.
Разлютаваны бой прыйшлося вытрымаць і ў раёне в. Горны. Тут загінуў парторг 2-га батальёна палка лейтэнант Волкаў. Былі параненыя камсорг Пётр Чэксцер, агітатар палка капітан Зевін. 19 ліпеня свой апошні бой на Гродзенскай зямлі прыняў Герой Савецкага Саюза камандзір стралковай роты 364-га палка лейтэнант Іван Міхайлавіч Мяльноў, герой фарсіравання Дняпра.
Мяльноў Іван Міхайлавіч
Герой Савецкага Саюза
22 ліпеня 1944 года Квасоўка была вызвалена. У вёсцы засталося шмат разбураных дамоў, разбурана школа. Матэрыяльны ўрон па дадзеных Нацыянальнага гістарычнага архіва Рэспублікі Беларусь у горадзе Гродна склаў 6 264 170 рублёў.
Магіла Невядомага салдата ў Квасоўка.
У чэрвені 1944 году вёска Дарашэвічы таксама была акупаваная фашысцкай Германіяй. Вызвалена войскамі 50-й Арміі Другога Беларускага фронту 18 ліпеня 1944 года. Два тыдні доўжыліся баі. На фронт сышло 20 чалавек, 11 загінула. Было выратавана 40 дамоў, агульная шкода, які нанеслі захопнікі жыхарам вёскі, склаў 1 227 934 рублі. Трагічна склаўся лёс Гайда Міхаіла Мікалаевіча, Шаланды Яўгена Кірылавіча, Шкута Мікалая Барысавіча. Лёс іх невядомы і па цяперашні час.
У 1967 годзе на тэрыторыі вёскі Дарашэвічы быў пасаджаны парк і ўзведзены помнік-абеліск загінуўшым землякам.
Помнік - абеліск савецкім воінам і землякам у вёсцы Дарашэвічы
На мармуровай пліце запісаныя 52 чалавекі з вёсак Агароднікі, Рудавіцы, Карозічы, Дзекалавічы, Дарашэвічы, Верхнія Пагараны. Помнік устаноўлены за кошт сродкаў ПК "У.І. Крэмко" па праекце мясцовага народнага ўмельца Быка Станіслава Пятровіча.
23 чэрвеня 1944 г. была акупаваная фашысцкай Германіяй вёска Верхнія Пагараны. Баі за яе вызваленне доўжыліся 2 тыдні. У нямецкую няволю было сагнана 12 чалавек. Прамая шкода склала 6 806 380 рублёў. Вызвалена вёска была 17 ліпеня 1944 года.
Вёска Віцькі была акупаваная фашысцкай Германiяй 23 чэрвеня 1941 года. Тады ж быў усталяваны акупацыйны парадак. На фронт сышло 15 чалавек, загінула 5. Вызвалена вёска 18 ліпеня 1944 года.
У гэты ж дзень такі лёс склаўся і ў вёсцы Горны. На фронт сыходзіла 20 чалавек, загінула 10. Адзін жыхар вёскі быў застрэлены гітлераўцамі, некалькі жыхароў было сагнана на катаржныя работы ў Германію.
Жыхар гэтай вёскі Зіноўчык Пётр Калістратавіч загінуў у 1941 годзе. Пасля смерці быў пахаваны ў роднай вёсцы. Трагічна абарвалася жыццё яшчэ аднаго ўдзельніка вайны, жыхара вёскі Горны - Ярашэвіча Канстанціна Дзям'янавіча, 1921 года нараджэння, які быў расстраляны ў 1944 годзе.
Помнік-абеліск двум савецкім воінам-землякам, якія загінулі ў вайну, збудаваны ў 1967 годзе. Выкананы абеліск па праекце разьбяра па дрэве Станіслава Пятровіча Быка.
Помнік савецкім воінам і землякам у вёсцы Горны
Але на Гродзенскай зямлі засталіся навечна баявыя таварышы вызваліцеляў. Іх подзвігі - назаўсёды ў роднай памяці. Не забытыя яны і ўдзячнымі жыхарамі Гродзенскага раёна. Ім устаноўлены помнікі і абеліскі.
Помнік у вёсцы Навасёлкі быў створаны рукамі нашага земляка Станіслава Быка.
Помнік ахвярам фашызму ў вёсцы Навасёлкі
Ён крапатліва, дзень за днём, працаваў над ім. Гэтым помнікам Станіслаў Бык увекавечыў памяць ахвяр Вялікай Айчыннай вайны вёскі Саломенка Гродзенскага раёна. 8 верасня 1943 гады ў лесе каля вёскі Саломенка ў выніку карнай экспедыцыі гітлераўцаў былі расстраляныя яе жыхары. Гітлераўцы не ведалі літасці: з дваццаці шасці расстраляных большасць загінулых - дзеці, самаму малодшаму з якіх не было і двух месяцаў. Спачатку ахвяры расстрэлу былі пахаваныя ў вёсцы Саломенка, а пасля вайны яны былі перапахаваныя ў вёсцы Навасёлкі. У той трагічны дзень загінулі члены сем'яў Гарчакова, Чэкелей, Шубзды, Януцэвічэй, Крукоўскіх.
Жыхары вёскі Баранава ўдзельнічалі ў вайне. Хвалебна ваявалі Бараноўскі Віктар Трафімавіч, Бараноўскі Яўген Віктаравіч, член КПЗБ, Баршчэўская Вольга Міхайлаўна, Марыя Ільінічна і многія іншыя.
ДЭПАРТАЦЫЯ НАСЕЛЬНІЦТВА НА ПРЫМУСОВЫЯ РАБОТЫ Ў ГЕРМАНІЮ
Адной з трагічных старонак Вялікай Айчыннай вайны стала дэпартацыя насельніцтва на прымусовую працу ў Германію і іншыя краіны фашысцкага блока. Усяго з тэрыторыі СССР было гвалтоўна вывезена 5,3 млн чалавек, у тым ліку 400 тыс. з Беларусі. Згодна з расавай тэорыі Гітлера, выхадцы з усходняй Еўропы лічыліся ніжэйшай катэгорыяй працоўнай сілы. За 1-3 рэйхсмаркі на тыдзень, 150 г. хлеба, міску баланды вязняў прымушалі працаваць па 12 - 14 гадзін у суткі, выконваць цяжкую некваліфікаваную працу на прамысловых, ваенных, будаўнічых і сельскагаспадарчых прадпрыемствах. За невыкананне работы пагражаў расстрэл. У выніку бесчалавечных адносін да працоўных з Усходняй Еўропы 2,2 млн чалавек загінулі, у тым ліку 186 тыс. беларусаў. Толькі 120 тыс. нашых землякоў змаглі вярнуцца на Радзіму. Сярод іх і жыхары Квасоўкі. Так з успамінаў жыхаркі в.Баранава Мірук Яўгеніі Андрэеўны можна даведацца аб жыцці вязняў канцлагера ў ваенныя гады.
МіРУК ЯЎГЕНА АНТОНАЎНА - былая вязніца канцлагера Маунтгэтхэн ў горадзе Кенігсберг, у які яе забралі 18 мая 1944 года. Працавала на патронным заводзе, рабіла патроны для нямецкай арміі.
Жылі ў бараку, спалі на драўляных нарах. Падушкі былі зробленыя з крапівы або пілавіння. Рацыён быў мізэрны: у дзень ім давалі 200 г. хлеба, чай. Працавалі ў дзве змены. Першая з 6.00 да 18.00, а другая - усе астатнія часы. У нядзелю можна было ўзяць выхадны. Недалёка ад лагера быў лес, у якім можна было назбіраць толькі карэньчыкаў і трохі ягад.
Яшчэ ў нядзелю ім давалі 6 маленькіх бульбін. А калі яны чысцілі бульбу для немцаў, то бралі некалькі бульбін для сябе. Калі прыходзілі дадому, бралі вялікі таз, разрэзалі бульбу на дробныя кавалачкі, набіралі ў таз вады і варылі, каб хаця б папіць гэтай вады. Яны ведалі, дзе быў склад гэтай бульбы, і хадзілі яе красці. Аднойчы мужчына пайшоў браць бульбу. Немец забіў яго і ён ляжаў там 3 дня не пахаваны. Гэта рабілі, каб яны туды не хадзілі. З ёй у канцлагеры была Амбражэвіч Клаўдзія з Баранава. Іх вызвалілі 31 студзеня 1945 года. Ішлі яны дамоў дзень, ноч. Дайшлі да Літвы, а потым іх пасадзілі на цягнік. Даехалі яны да Горадні. Дадому ішлі пешшу.
САК СТАНІСЛАВА АНТОНАЎНА,
былая вязніца нямецкага лагера Маунтгеттен
Ўспаміны пра вайну САК СТАНІСЛАВЫ АНТОНАЎНЫ, жыхаркі вёскі Квасоўка, былой вязня канцлагера Маутгетхен пад Кенігсбергам ў Германіі.
"Нарадзілася я ў 1926 годзе ў вёсцы Верхнія Пагараны. У 1944 годзе мяне сілком вывезлі ў Нямеччыну, працавала на ваенным заводзе па вытворчасці зброі і снарадаў: на станках - прэсах рабіла гільзы для снарадаў. Жылі мы ў бараках за калючым дротам, у кожным бараку па шэсць пакояў, у адным пакоі жылі 24 дзяўчыны: полькі, італьянкі, францужанкі. Спалі на двух'ярусных ложках, кармілі дрэнна: вараная фасоль, кармавыя буракі, чорны чай. Нават калі ежа была дрэннай якасці. Яе нельга было выкідаць, тады ўсіх каралі і не давалі ніякай ежы. Калі наступалі савецкія войскі, немцы адчувалі блізкі канец, зачынілі нас у бараку. Там мы сядзелі без ежы і вады. Вызвалілі нас савецкія войскі 30 студзеня 1945г. Калі я вярнулася на Радзіму ў мяне ўжо не было ні дома, ні бацькоў. Зараз на жыццё не скарджуся, але чаго было са мной лютаму ворагу не пажадаю. Калісьці чытала кнігу "Ніколі не забудзем", і, ведаеце, там чыстая праўда ".
ЯРАШЭВІЧ ВЕРА МІКАЛАЕЎНА, былая вязніца нямецкага лагера Маунтгеттен
Ўспаміны пра вайну жыхаркі вёскі Горны ЯРАШЭВІЧ ВЕРЫ МІКАЛАЕЎНЫ, сагнанай ў гады вайны ў Германію.
"1943/12/19 мяне вывезлі з Горнаў ў Калінінград. Былі гэтак жа дзяўчынкі з Брэста, Украіны і Беластока.
Працавала ў 2-ух гаспадароў служанкай. Ставіліся дрэнна, часам білі і нават прыкладамі аўтаматаў. Адзін раз ледзь не ўтапілі ў канале.
7-ага красавіка 1945 года нас вызваліла Савецкая Армія ".
Успаміны Сідаровіча Леаніда Іванавіча, былога вязня фашысцкага канцлагера, жыхара вёскі Квасоўка. Л.І. Сідаровіч успамінае вайну са слязамі на вачах:
"Гэта нават не хочацца ўспамінаць, таму што гэта было балюча і жахліва. Вораг быў моцны і вельмі жорсткі. За самую маленькую правіннасць, а тым больш за непаслушэнства, не было літасці ні старым, ні малым. Сотні тысяч людзей былі пакараныя смерцю без суда і следства, спаленыя разам з хатамі. Засталіся толькі каміны печаў. Гэта былі сапраўдныя каты, якія жорстка здзекаваліся над людзьмі. Я інвалід, у гады вайны быў паранены ў левую нагу, даставалі вялікія аскепкі. Вельмі балюча ўспамінаць усё гэта. Перамога - гэта слёзы радасці, пачуццё віны, што ты застаўся ў жывых, а твой сябар - не. Хацелася б, каб гэты кашмар ніколі не паўтарыўся!"
Ўспаміны пра вайну РАГОЎСКАГА ЎЛАДЗІСЛАВА ІВАНАВІЧА, жыхара вёскі Квасоўка.
«У канцы вайны мяне разам з іншымі маладымі людзьмі з Квасоўкі вывезлі ў нямецкі канцлагер Маунтгетен, мы працавалі на заводзе, які выпускаў снарады і зброю для немцаў. Працавалі 12 - 14 гадзін, як рабы. Пастаянна галодныя, у холадзе. Елі гнілую бульбу, буракі, якая перазімавала на полі. Увесь час хацелася спаць і есці. Многія хлопцы і дзяўчаты ад голаду на працы гублялі прытомнасць ад голаду і стомленасці. Гэтыя страшныя падзеі назаўжды застануцца ў маёй памяці. За найменшую правіннасць немцы білі, каралі і за невыкананне нормы. Савецкіх салдат сустракалі як герояў. Яны прынеслі свабоду і надзею на будучыню. Зараз жыццё добрая і мірная. Свет - гэта галоўнае багацце! ».
У наш час мы шануем подзвіг удзельнікаў Вялікай Айчыннай вайны. Ўвекавечана іх памяць на стагоддзі, помнікі і абеліскі якіх даглядаюць удзячныя нашчадкі. Кожны год на 9 мая і 3 ліпеня навучэнцы, педагогі Квасоўскай СШ і жыхары вёскі Квасоўка ўскладаюць да помнікаў воінам Вялікай Айчыннай вайны ў вёсках Квасоўка, Горны, Дарашэвічы, Навасёлкі кветкі і вянкі.
Хутка сыходзіць з жыцця апошні эшалон ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, якія выратавалі нашу краіну і Еўропу ад фашысцкага рабства. 9 мая 2020 года наша краіна будзе адзначаць 75-ую гадавіну Вялікай Перамогі і мы зноў з асаблівай цеплынёй звернем нашу ўдзячную памяць да светлых вобразаў тых, хто на фронце і ў тыле, у партызанскім атрадзе і падполлі набліжалі Дзень Перамогі. Занадта дарога яе кошт. Наш абавязак сумлення памятаць пра яе ахвярах заўсёды.
НАШЫ АДНАВЯСКОЎЦЫ - УДЗЕЛЬНІКІ ВЯЛІКАЙ АЙЧЫННАЙ ВАЙНЫ.
МІЛАШЭЎсКІ
АЛЯКСАНДР ПАЎЛАВІЧ
1911 г.н.
15 жніўня 1944 года быў накіраваны на фронт. Спачатку прайшоў не вялікую падрыхтоўку ў Мінску. Затым быў накіраваны ў 142 дывізію, пазней ваяваў у складзе 334 артылерыйскага палка. Быў наводчыкам і зараджаў гарматы. Ваяваў тры месяцы і быў цяжка паранены ў сустаў левай рукі. Інвалідам застаўся на ўсё жыццё. Прымаў удзел ва ўзяцце Кенігсберга. Трапіў у акружэнне, якое пасля цяжкіх баёў было прарвана. У гэтым баі атрымаў раненне і быў накіраваны ў шпіталь. Тут і сустрэў Перамогу. Мілашэўскі Аляксандр Паўлавіч узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны I ст., Пяццю медалямі «Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945гг».
CАНЬКО
МІКАЛАЙ НІЧЫПАРАВІЧ
1921 г. н.
У 1944 годзе быў прызваны на фронт. У складзе 40-га стралковага палка, удзельнічаў у баявых аперацыях у г. Брэсце. З 334 артылерыйскім палком дайшоў да Прусіі. Асабліва жорсткімі былі баі пры фарсіраванні Віслы і ўзяцця гарадоў Грудзенска і Данцыга. Далей шлях ляжаў на Берлін. Да горада заставалася 6 км. Як абвясцілі, што скончылася вайна, Мікалай Нічыпаравіч быў цяжка ранены. Доўга ляжаў у ваенным шпіталі. Засталіся аскепкі ў целе франтавіка - памяць Вялікай Айчыннай вайны. Санько Мікалай Нічыпаравіч узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны II ст., Медалямі «За адвагу», «За Перамогу над Германіяй».
САДОЎНІЧЫ
КАНСТАНЦІН ЯКАЎЛЕВІЧ
1924 г. н.
На фронт прызваны ў 1944 годзе. Ваяваў спачатку ў складзе 20 вучэбна-стралковага палка, затым - 451, 246 гвардзейскіх палкоў. Вучэбную падрыхтоўку прайшоў у Гродне. Яна доўжылася адзін месяц. Затым быў накіраваны ў Люблін. Праз нейкі час атрад пешшу пайшоў на перадавую (Вісла). Там 14 лютага была прарваны нямецкі фронт. Так дайшоў да Орды. Да Берліна засталося 7 км., як паведамілі аб капітуляцыі Германіі. Садоўнічы Канстанцін Якаўлевіч быў узнагароджаны: ордэнам Айчыннай вайны II ст., «За вызваленне Варшавы», чатыры медалі "Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941-1945гг", медаль Жукава.