Жытомля ў гады Вялікай Айчыннай вайны

Вызваленне Жытомлі

 

290-я стралковая дывізія 50 арміі 13 ліпеня 1944 года выйшла на рубеж ракі Пыранка ў 4-5 км. ад вёскі Жытомля. З боем пераадолеўшы гэтую мяжу, абараняліся сіламі трох варожых грэнадзерскіх палкоў, гэтыя дывізіі павінны былі збіць ворага з умацаваных пазіцый каля станцыі і вёскі Жытомля, пераследваць яго ў напрамку горада Гродна (у 18 км. ад Жытомлі) і затым, сумесна з іншымі часткамі і злучэннямі , авалодаць гэтым важным пунктам, які прыкрывае подступы да Усходняй Прусіі.

Баі за Жытомлю завязаліся каля поўдня 13 ліпеня 1944 года. 3 стралковы батальён 878 стралковага палка 290 стралковай дывізіі, адбіўшы контратаку гітлераўцаў, вырваўся да станцыі, але авалодаць ёю з ходу не змог. Не мела поспеху і першая спроба 1-га батальёна (камандзір Дзюсенаў С.А.) таго ж палка ўзяць вёску Жытомля. Батальёны залеглі, сталі абкопвацца. У 15 гадзін 3 батальён пасля кароткага агнявога налёту кінуўся ў атаку за станцыю Жытомля, але зноў вымушаны быў залегчы. Вораг падцягнуў сілы, так як вялікае значэнне гітлераўцы надавалі ўтрыманню Жытомлі. Гэта быў вузел шашэйных дарог і чыгунак, якія вядуць да Гродна.

Генерал Гаспаран, камандзір 290 стралковай дывізіі, вырашыў кінуць у бой у дапамогу 878-му палку (камандзір: маёр М.Р. Хамула) яшчэ адзін полк - 882-й (камандзір: падпалкоўнік А.С. Стэфаненка). 2 нашых батальёна пачалі атаку. Адзін - ад вёскі Цыдзік у напрамку станцыі Жытомля, другі - за вёску Жытомля. Да поўдня завязаўся бой за станцыю, але вораг трымаў абарону.

Не мела поспеху і спроба адразу авалодаць вёскай. Батальёнам давялося залегчы і пад моцным мінамётным агнём ворага акапацца. Рашучы ўдар планавалася нанесці на досвітку 14 ліпеня. Да вечара 13 ліпеня на подступах да сяла выйшаў з паўночна-усходу 459-ы полк 42 дывізіі (камандзір М. Казлоў). Ноччу разведрота палка пракралася ў сяло з заходняга боку і знянацку заспела гітлераўцаў. Пасля кароткага бою яны беглі з казармы. Атаку камандзір дывізіі прызначыў на 3:15 - за гадзіну да ўзыходу сонца. На досвітку пачаліся разлютаваныя баі за станцыю і сяло. Пасля артпадрыхтоўкі зноў пайшлі ў наступ 1 і 3 батальёны, ламаючы супраціў ворага. 9 рота 3 стралковага батальёна пад камандаваннем лейтэнанта І.А. Струментава, пераадолеўшы чыгуначнае палатно і прыкрываючыся насаджэннямі ўздоўж яго, патрапіць на станцыю з паўднёвага боку. З усходу ўварваліся ў траншэі ворага перад станцыяй 7 і 8 роты. Неўзабаве 9 рота авалодала першым станцыйным будынкам. У 4 гадзіны 15 хвілін станцыя Жытомля была вызвалена.

Рана раніцай, выкарыстоўваючы начны поспех разведчыкаў, кінуліся ў атаку воіны 459 палка. Яны завалодалі важнымі для ворага пазіцыямі на паўночным баку вёскі, у сажалак. І неўзабаве, падтрымленыя агнём разведроты, занялі царкву і ўсю заходнюю частку вёскі. Па распараджэнні галоўнага камандзіра 882 і 873 палкоў увялі ў дзеянне другія эшалоны сваіх частак. Другі батальён 878-га стралковага палка (капітан А.М.Петрыкаў) атрымаў заданне атакаваць сяло з поўдня. Аднак, авалодаўшы могілкамі, ён быў раптам атакаваны немцамі з трыма танкамі. Адначасова гітлераўцы атакавалі і 3 стралковы батальён, які заняў станцыю. Контратакі прытрымліваліся адна за другой. 7 разоў прыйшлося адлюстроўваць іх нашым батальёнам. Ноччу бой спыніўся.

З усходам сонца 15 ліпеня праціўнік нанёс адначасова 2 удара па падраздзяленнях 878-га палка ўсутыч 1 і 2 батальёнаў. Абедзве атакі былі адбіты з вялікімі для гітлераўцаў стратамі. Важную ролю ў дачыненні да нападаў ворага згулялі мінамётчыкі арт. лейтэнанта Кандрацьева і капітана Ларына. Адважна біліся кулямётчыкі І. Гаеў, А. Чудзінаў, І. Біндарэў. У гэтым баі вызначыўся ўвесь асабісты склад нашых рот і батальёнаў, асабліва кулямётчыкі і мінамётчыкі, выбіраючы ўдала свае пазіцыі, пасылалі міны ў самую гушчу варожых ланцугоў. Бой працягваўся да паловы дня. Потым наступіла зацішша. У другой палове дня сумеснымі дзеяннямі 882 палка 290 дывізіі і 459 палка 42 стралковай дывізіі гітлераўцы былі выбіты з Жытомлі і беглі да пераправы праз раку Нёман каля вёскі Коматава. У 17:00 вёска была вызвалена. 16 ліпеня воіны 290 і 42 стралковай дывізіі прынялі ўдзел у штурме горада Гродна.

(Падзеі ваенных гадоў на стэндах музея “Па слядах герояў”)

У баях за Жытомлю было знішчана больш за 300 нямецкіх салдат і афіцэраў, некалькі сот паранены, дзясяткі здаліся ў палон. Захоплены адзін танк, больш за два дзясятка палявых гармат, каля трыццаці мінамётаў, сорак кулямётаў.

Вялікія страты панеслі і нашы падраздзяленні. 101 воін загінуў пры вызваленні Жытомлі. Загінуўшыя былі пахаваны ў двух брацкіх магілах у цэнтры вёскі і каля станцыі. З часам гэтыя пахаванні былі перанесены ў г. Скідзель, а ў цэнтры вёскі ўсталяваны помнік загінулым героям.

Сярод тых, хто загінуў, вызваляючы Жытомлю, быў Барыс Міхайлавіч Садоўнікаў, 19-ці гадовы мл. лейтэнант з Тулы.

Нарадзіўся Барыс ў 1925 годзе. Вучыўся ў школе №5 па вуліцы Жукоўскага, вучыўся з адзнакай. За выдатную вучобу і старанныя паводзіны ўзнагароджваўся каштоўнымі падарункамі. А самым каштоўным у перадваенны час лічыліся кнігі. Сабралася прыстойная хатняя бібліятэка. Фотаздымак Барыса быў надрукаваны ў часопісе “Камунар” сярод лепшых навучэнцаў Тулы. Барыс скончыў 8 клас, а тут грымнула вайна. Юнак з першых дзён вайны ўступіў у добраахвотніцкі атрад, які займаўся будаўніцтвам абарончых умацаванняў пад Смаленскам. Увосень вярнуўся ў Тулу брудным, галодным, абарваным, а вораг ужо падступаў да сцен роднага горада. Барыс зноў уступае ў добраахвотніцкі атрад. На гэты раз знішчальнікам танкаў. Дадому забягае толькі на хвілінку, са звязкам гранат на рамяні. Неўзабаве атрымалася адкінуць немцаў ад сцен Тулы. У Барыса з'явіўся шанец працягнуць вучобу, ён заканчвае 9 клас і паступае ў артылерыйскае вучылішча г. Энгельса. У 1944 годзе Барыс Міхайлавіч з поспехам скончыў вучобу ў вучылішчы і адразу трапіў на фронт. Трапіў у 459 стралковы полк 42 Смаленскай стралковай дывізіі. Менавіта гэты полк вызваляў вёску.

Полк актыўна вядзе баі, вызваляючы Беларусь. Барыс піша лісты дадому.

Пісаў Барыс 10 ліпеня 1944 гады, а 14 ліпеня яго не стала - Барыс Міхайлавіч Садоўнікаў атрымаў смяротнае раненне і памёр на руках старшыны батарэі Дзмітрыя Ермалаева.

Вось такі апошні ліст ужо не ад сына, а пра сына атрымалі бацькі Барыса Садоўнікава. Вось такое кароткае, але яркае жыццё героя. У памяць пра Барыса Міхайлавіча адна з вуліц вёскі носіць яго імя - вуліца Садоўнікава.

Памятаюць жытамляне і імя Гаккеля Міхаіла Альбертавіча, Героя Савецкага Саюза, узнагароджанага ордэнам Леніна, Баявога Чырвонага Сцяга і Чырвонай зоркі. А загінуў герой вызваляючы Гарадзеншчыну у раёне вёскі Жытомля і быў пахаваны тут.

Пячонаў Анатоль Ізотавіч, радавы з Смаленшчыны. Ужо ў мірны час яго сын Анатоль прыехаў у Жытомлю і жыў тут 42 гады да самой смерці.

Аднавіць падзеі ваенных дзеянняў у вёсцы Жытомля змог ветэран Вялікай Айчыннай вайны Гаўрылін Дзмітрый Андрэевіч, які працаваў настаўнікам рускай мовы і літаратуры ў Жытамлянскай сярэдняй школе.

 

(Гаўрылін Д.А. 1960)

 

 

 

 

 

(Гаўрылін Д.А. 2009)

 

 

 

Дзмітрый Андрэевіч нарадзіўся ў Падмаскоўі ў вёсцы Цяпліхава ў 1925 годзе. Скончыў сямігодку з пахвальнай граматай ў 1941 годзе. Мары пра далейшую вучобу перапыніла вайна. Увосень 1942 года патрапіў у войска, служыў за Волгай ў горадзе Сурок. А ў 1944 годзе трапіў на 3 Беларускі фронт у 5-ю армію 184-ю стралковую дывізію 297-й стралковы полк. 1 снежня ў перастрэлцы з ворагамі атрымаў раненне. Быў удастоены медаля "За баявыя заслугі", другое раненне, больш сур'ёзнае, атрымана ў студзені 1945 года пры знішчэнні агнявога пункта ворага. За гэты подзвіг Дзмітрый Андрэевіч быў узнагароджаны ордэнам Славы ІІІ ступені. Перамогу сустрэў у званні сяржанта медыцынскай службы. У лістападзе 1945 года прыбыў на службу ў Гродна ў 168 стралковы полк, які размяшчаўся на Фолюшы. Скончыў вячэрнюю школу, завочна філалагічны факультэт МДУ. Праходзіў практыку ў рэдакцыі газеты "Советский воин" у пісьменніка І. Стаднюка (аўтара кнігі "Война"). З 1957 года пачаў працаваць настаўнікам рускай мовы і літаратуры, адначасова быў завучам школы.

Загінулыя пры вызваленні ваяры былі пахаваны ў двух брацкіх магілах, адна магіла знаходзілася ў цэнтры вёскі (каля магазіна), другая знаходзілася ў раёне станцыі Жытомля. Затым гэтыя пахаванні былі перанесены ў брацкую магілу ў г. Скідзель. У памяць аб загінуўшых на пустцы паміж школай і Домам культуры закладзены сквер, у якім расце 101 дрэва, у памяць аб 101 загінулым ваяру.

(1964 г. Уладкаванне тэрыторыі пры закладцы сквера)

А насупраць Дома культуры ўзведзены помнік загінулым героям з прозвішчамі загінуўшых пры вызваленні вёскі:

Абумычава Валянціна Арсенц'еўна з Волахава. (1924-1944 гг.)

Заўялаў Канстанцін Яфімавіч з Курганскай вобласці. (1908 г. - 1944 гг.)

Ані Мікалай Рыгоравіч з Данецкай вобласці. (1915-1944 гг.)

Півень Максім Рамановіч з Харкаўскай вобласці. (1901-1044 гг.)

Печаных Дзмітрый Ізотавіч - Смаленская вобласць (1909-1944 гг.)

Бурашэў Аляксандр Ціханавіч з Кургана. (1934-1944 гг.)

Кунавін Васіль Фёдаравіч - Пензенская вобласць. (1902-1944 гг.)

Каршуноў Іван Арцём'евіч - Смаленская вобласць. (1922-1944 гг.)

Дэманаў Васіль Данілавіч - Марыйская Рэспубліка. (1912-1944 гг.)

Зелянінай Пётр Іванавіч - Валынская вобласць. (1922-1944 гг.)

(1974 г Узвядзенне помніка)

(1975 г. Адкрыццё помніка Загінулым героям)

На адкрыцці помніка прысутнічала ўдава загінулага воіна Пячонава Дзмітрыя Іванавіча Пячонава Марыя Ізоцьеўна са старэйшым сынам Паўлам.

 

 

 

Удава Пячонава А.І. Марыя Ізоцьеўна з сынам Паўлам, 1975 г.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сын загінулага Пячонава А.І. Дмитрий Анатольевич, 2010 г.

 

 

 

 

 

Высечаныя на помніку і імёны землякоў, якія загінулі на розных франтах Вялікай Айчыннай вайны:

Бузуны Мікалай Георгіевіч (1924 -1945 гг.)

Бузуны Сяргей Піліпавіч (1912-1945 гг.)

Бузуны Уладзімір Міхайлавіч (1900-1945 гг., памёр ад ран)

Жыгімонт Мікалай Гаўрылавіч (1920-1942 гг.)

Жыгімонт Таццяна Гаўрылаўна (1923 - 1942 гг., расстраляна)

Малевіч Аляксей Васільевіч (1906-1943 гг.)

Марцінеўскі Канстанцін Фёдаравіч (1926-1944 гг., павешаны)

Міхайлоўскі Мікалай Уладзіміравіч (1924-1945 гг., памёр ад ран)

Мышко Уладзімір Кур'яновіч (1924-1945 гг.)

Полудзень Уладзімір Сямёнавіч (1889-1942 гг., расстраляны)

Салей Аляксей Аляксеевіч (1925-1945 гг.)

Семяняка Мікалай Дзмітрыевіч (1919-1942 гг., расстраляны)

Семяняка Фёдар Піліпавіч (1898- 1942 гг., расстраляны)

Семяняка Фёдар Іванавіч (1895-1943 гг., загінуў у канцлагеры)

 

 

Імёны воінаў-землякоў, якія прапалі без вестак на франтах Вялікай Айчыннай вайны:

Бузуны Анатоль Нічыпаравіч, 1920 г.р.

Бузуны Валяр'ян Філіпавіч, 1923 г.р.

Бузуны Іван Піліпавіч, 1921 г.н.

Грыг Канстанцін Аляксандравіч, 1922 г.н.

Казміровіч Антон Мікалаевіч, 1918 г.н.

Казёл Аляксандр Антонавіч, 1923 г.р.

Камар Мікалай Сямёнавіч, 1915 г.н.

Лукашэвіч Міхаіл Рыгоравіч, 1920 г.н.

Абухоўскі Павел Іванавіч, 1924 г. н.

Полудзень Аляксандр Уладзіміравіч, 1907 г.н.

Семяняка Міхаіл Дзмітрыевіч, 1919 г. н.

Хартоўскі Аляксей Гаўрылавіч 1906 г.н.

Хартоўскі Уладзімір Рыгоравіч, 1919 г.н.